Geçtiğimiz aylarda ilk yılını geride bıraktığımız COVID-19 pandemisi, tüm dünyada yaşamın hemen her alanını etkiledi. Bir yıllık deneyimler göstermiştir ki birtakım pediatrik faktörler nedeni ile çocukların büyük bir kısmı bu hastalığı semptomsuz (asemptomatik) ya da hafif bulgular ile atlatmaktadır. Hastalık çocuklarda genelde ağır seyretmese de, yaş gruplarına göre farklılıklar arz etmekle birlikte pediatrik yaş grubu için pandemi sürecinin getirdiği bazı olumsuz etkilerin olduğunu da söyleyebiliriz. Özellikle küçük çocuklarda rutin kontrol ve aşılama hizmetlerinin aksaması, daha büyük çocuklarda ekran başında geçirilen sürenin artması, spor yapma gibi egzersiz faaliyetlerinin azalması, beslenme ve uyku düzeninin bozulması, çocuk psikolojisinin kötü etkilenimleri (kaygılarda artış, huy değişikliği, ebeveynlere bağımlılık, sosyalleşme problemleri vb.) gibi pandemi sürecinin getirmiş olduğu sağlık sorunlarına da dikkat edilmelidir. Gerekli tedbirler alınarak doktor kontrolleri aksatılmamalı, çocukta görülen olumsuzluklar göz ardı edilmemeli, uzman kontrolünde gerekli önerilere dikkat edilmeli, gereken tedaviler uygulanmalıdır.
Özellikle 2 yaş altı çocuğu olan aileler pandemi döneminde büyüme gelişme takibi, aşılarının yapılması gibi rutin kontrollerine gidememişler ise pediatri uzmanları ile görüşerek çocuklarının kontrollerini yaptırmaları, varsa eksik aşılarını tamamlamaları gerekmektedir.
Çocuğunuzun astım, diyabet, doğumsal kalp hastalığı, kanser, immün yetmezlik, metabolik hastalık vb. gibi kronik hastalığı varsa ve pandemi sürecinde ilgili bölümlerdeki kontrolleri aksatılmış ise ilgili bölümler ile (çocuk alerji immünoloji, çocuk enfeksiyon hastalıkları, çocuk endokrinolojisi vb.) irtibata geçilmesi, hekimin hastayı görmek istemesi durumunda da gerekli enfeksiyon kontrol tedbirlerinin alınarak hastaneye başvurulması gerekmektedir.
Ara tatil dönemi çocuklarda ağız ve diş sağlığına ilişkin kontrollerin, göz muayenesinin, genel pediatrik değerlendirmelerin yapılması için en uygun zamandır. Tüm bu kontroller, çocuğunuzun sağlıklı, verimli ve başarılı bir şekilde eğitimine devam edebilmesi açısından önemlidir. Düzenli sağlık kontrolleri sayesinde çocuklarda olası sağlık problemleri erken dönemde belirlenerek hem daha ciddi sorunların oluşumu önlenebilir hem de çocuğun okul başarısı artırılabilir.
Özellikle okul çağındaki çocuklarda sokağa çıkma kısıtlamalarının uygulanması, izole hayat tarzı, öğün saatlerindeki düzensizlikler, hem uzun süre evde olmanın getirdiği hem de hastalığın getirdiği stres düzeyindeki artış, yeme isteğini arttıran reklamlara maruziyet gibi faktörler sonucunda çocukların beslenme alışkanlıkları değişebilir, obezite başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunları yaşanabilir. Doğru ve dengeli beslenme hem çocukluk çağı obezitesinden kaçınmak hem de yetişkinlik döneminde de devam edebilecek yanlış beslenme alışkanlıklarını önlemek açısından oldukça önemlidir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün beslenme önerileri dikkate alınarak öğrencilerin hem bağışıklık sistemi hem de okul başarıları desteklenebilir. İşte ailelere birkaç öneri:
Çocuklar için en iyi rol model olan ebeveynler, çocuklar için örnek beslenme davranışları sergilemeli.
Öğün saatleri düzenli olmalı ve ana öğünler atlanmamalı.
Mevsiminde ve taze besinler tüketilmeli.
Haftada 1-2 porsiyon balık tüketilmeli.
Meyve-sebze tüketimine daha fazla dikkat edilmeli.
Hazır gıda tüketimi, kızartılmış ürünler ve asitli içeceklerden kaçınılmalı.
İmmün sistemin desteklenmesi açısından A, C, D, E vitaminleri ve demir, çinko, selenyum gibi mineralleri içeren besinlerin tüketilmeli.
Başta A, C ve D vitaminleri olmak üzere probiyotikler, selenyum, çinko ve multi vitamin-mineral takviyelerinin enfeksiyonlardan korunmaya karşı yararını gösteren çalışmalar olsa da etkisinin olmadığını gösteren çalışmalar da mevcuttur. Bu konuda uzmanlar arasında kesin görüş birliği de yoktur. Bu vitamin ve mineralleri dengeli ve sağlıklı beslenme ile sağlamaya çalışmak en ideal olanıdır. Özellikle dengeli beslenmeyen, yemek seçen, meyve-sebze tüketimi az olan, atıştırmalıklarla öğünlerini geçiren, güneşten yararlanmaları kısıtlı olan çocuklarda vitamin mineral takviyelerinin başlanılması düşünülebilir. Ancak bu takviyelerin çevreden duyularak, internetten bulunarak başlanılması yanlıştır. Yaş gruplarına göre doz farklılıkları olup uzmanlarca çocuğun durumu değerlendirilmeli ve uygun görülen doz ve içerikli takviyeler başlanılmalıdır.
Tüm dünyayı etkisi altına COVID-19 pandemisi öncesinde parklara, spor salonlarına, aktivite alanlarına giden çocuklar maalesef artık evlerden çıkamamaktadırlar. Uzaktan eğitim uygulamasının başlaması ile de çocuklar aylarca okullarından uzak kalmışlar, çocukların en temel ihtiyaçlarından olan fiziksel aktivite ihtiyaçları kısıtlanmıştır. Çocukların hem bedensel hem de zihinsel anlamda zindelikleri için spor yapmaları, fiziksel aktivite faaliyetlerinde bulunmaları gerekir. Bu süreçte ebeveynler çocuklar için kimi zaman evde, kimi zaman da serbest saatler ve kontrol önlemleri dikkate alınarak doğada egzersiz ortamları hazırlamalıdırlar. Çocukları spora teşvik etmeli hatta onlar ile birlikte aktivite programları oluşturmalarını önermekteyiz.
Uzun süre ekran başında kalan çocuklar ders aralarında bedeni geriye doğru hareket ettiren ve vücudu rahatlatan hareketler yapmalıdırlar. Bunlar germe egzersizleri, ip atlama, seksek oynama, hulahop çevirmek gibi hareketler olabilir.
Pandeminin çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerinden bir tanesi de psikolojik olumsuz etkilenmelerdir. Bu süreçte çocuklarda sinirlilik, sık ağlama, kaygılarda artış, içe kapanma, asosyalleşme, takıntılar, çiş kaçırma, huy değişikliği, ebeveyne bağımlılık, yalnız yatamama, yeme bozuklukları, uyku sorunları gibi psikiyatrik sorunlar gözükebilir. Bu konuda ailelere önerilerimiz ise şöyle:
Çocuklarınıza kaygılanmalarının veya korkmalarının çok doğal olduğunu, kaygı ve korkunun bizi korumak için vücudumuz tarafından oluşturulduğunu ve önlem almamız için yararlı olabileceğini uygun bir dil ile anlatın.
Çocuğun merak ettiği soruları geçiştirmeyin ve cevapsız bırakmayın.
Pandemi süreci ve hastalık hakkındaki doğru bilgileri güven verici, dürüst ve yaşlarına uygun bir üslup ile paylaşın.
Çocuğunuza çok sevildiğini ve anlaşıldığını hissettirin.
Maske, mesafe ve hijyen kuralları gibi kontrol önlemlerini, enfeksiyon riskini nasıl azaltarak güvende kalabileceğini net bilgiler ile anlatın.
El yıkama ve hijyen gibi korunma önlemlerini abartıdan uzak, bilime uygun, doğru bilgiler ile anlatın.
Çocuklara evlerinde güvende olduklarını, alınan önlemlerin koruyucu olduğunu, hastalığa karşı çaresiz olunmadığını ve yapılabilecek şeylerin olduğunu anlatın.
Coronavirus hastalığına (COVID-19) yakalanırlarsa çocukların hastalığı daha hafif düzeyde geçirdiğini belirtin.
Çocukların önünde söylentiler ve doğrulanmamış bilgiler hakkında spekülasyon yapmaktan uzak durun; gereksiz ayrıntı vermekten ve kafa karıştırıcı sohbetlerden kaçının.
Haber izlemelerini sınırlandırın, korkutucu görüntüler içeren videolar ve görsellerden uzak tutun.
Çocuklar istemedikleri ve hazır hissetmedikleri sürece onları konuşmaya zorlanmayın.
Ders dışında da öğretmen ve arkadaşları ile mesajlaşmaları, yazışmaları, sesli veya görüntülü konuşmaları faydalı olabilir.
Okul saatinde uzaktan eğitimi takip etme, ödev yapma, uyku, yemek, teknoloji kullanımı, oyun oynama saatleri mümkün olduğunca sabit ve ebeveynlerin denetiminde olmalıdır.
Tüm bu önerilere uyulmasına rağmen çocuklarda psikolojik sorunlar oluşuyorsa aileler çocuk psikiyatrisi bölümünden profesyonel destek alabilirler.
